Johannes de Haas

1816 - 1895

• BIRTH: 1816, Vriezenveen
• DEATH: 1895, Vriezenveen

• MARRIAGE: 11 Apr 1866, Diepenheim

1. +Lion de Haas
2. +Rikas de Haas

[2736]
Van Mozes tot Jacob in Vriezenveen

Op 87-jarige leeftijd overleed zaterdag 24 januari de laatste volbloed joodse inwoner van Vriezenveen. Jacob de Haas was tot de dagen zijner oudheid actief in de textielnering. Hij dreef een winkel aan het Westeinde. Met zijn overlijden kwam een einde aan ruim twee eeuwen joods leven op ’t Vjenne. Ooit woonden er vele honderden joden in Vriezenveen, nu geen een meer. Hans Kobes over tweehonderd jaar joodse geschiedenis, van Mozes tot Jacob, op de noordflank van Twente.

Aan het eind van de achttiende eeuw vestigde Mozes de Haas, in 1786 geboren te Meppel, na omzwervingen door onder meer Diepenheim zich in Vriezenveen. Hij huwde in 1820 met Berendina Meijer, afkomstig uit Rectum (tussen Wierden en Rijssen) en het verhaal gaat dat hij zich, wellicht om te ‘mogen’ trouwen, kortstondig bekeerde tot het christelijk geloof. Om die reden werd hun enige kind, een zoon, Johannes genoemd, maar later nam hij de naam Jacob aan. Niet alleen keerde hij terug tot het geloof der vaderen, ook andere opzichten was hij eigenzinnig. Volgens de overlevering moet hij markant man zijn geweest; zijn bijnaam ‘Jöddenjacob’ duidt daar ook op. Een tweetal zonen uit het grote gezin van de legendarische ‘Jöddenjacob’, genaamd Riekas (1876) en Julius (1883), bleef in Vriezenveen en schreef in het dorp tijdens de eerste helft van de vorige eeuw geschiedenis.
De ondernemende broeders bleven, ook toen ze elk voor zich gezinnen stichtten, hun leven lang naast elkaar wonen en ze deden samen zaken: Firma Gebroeders De Haas. Daar viel van alles onder. De broers hadden beiden een textielwinkel, Riekas in kleinvak en Julius in kleding, maar ook een boerenbedrijf, ze kochten samen in en verkochten samen de vetweiders.
Riekas en Julius werkten van de vroege morgen tot de late avond. Kochten en verkochten niet enkel textiel, maar ook landbouwgrond. Bezaten her en der stukken land: op Vriezenveen, in de buurtschap De Pollen tegenover het kerkje, tussen Wierden en Enter in Mokkelengoor, aan de Aadijk tussen Vriezenveen en Almelo – een waar imperium.
De gebroeders De Haas waren een twee-eenheid in hun dagelijkse handel en wandel. Hoewel Julius meer de boer was en Riekas de heer. Zo had Julius altijd rond Pesach een koe, die hij voor eigen gebruik kon melken, zodat de melk voor honderd procent kosjer was.


Jacob de Haas werd in 1916 geboren uit het huwelijk van Riekas en Regina van Dijk. Hoewel veel joden al in de negentiende eeuw van het platteland vertrokken om hun heil te zoeken in de steden, blijven de ‘Vjeanse Haas’n’ het dorp hunner geboorte trouw. In 1889 woonden er in Vriezenveen, blijkens een kaart uit die tijd, in elk geval nog meer dan 250 joden. In de jaren zestig van die eeuw was aan de Almeloseweg een synagoge gebouwd, die als zodanig dienst deed tot ergens in het eerste decennium van de twintigste eeuw. Daarna was de ‘kehilla’ van Vriezenveen te klein om nog een eigen gebedshuis in stand te houden en werd de joodse gemeenschap van het dorp onderdeel van de Nederlands Israëlitische Gemeente Almelo. De ‘sjoel’ aan de Almeloseweg is echter nog intact, al werd ze in 1923 verkocht aan een timmerman die er een werkplaats van maakte en later kwam het gebouw in handen van anderen, momenteel is het eigendom van groenteboer Arends.
Zijn vader en oom hebben de synagoge in Almelo nooit bezocht, ze hielden liever ‘huiskamerbijeenkomsten’ met de nodige ‘minjan’, maar Jacob koos later wel voor de gang naar Almelo. Zijn broers en zussen zijn in de loop der jaren vertrokken uit Vriezenveen: Jacob bleef als enige ‘de rand van Twente’ trouw; een ‘Vjeansen Haas’n’, zei hij zelf.
Jacob bezocht in zijn jeugd de enige openbare school van het dorp, in plaats van één van de vele christelijke scholen. Na de middelbare school werd Jacob manufacturier en koopman. Aan het Westeinde verkocht hij textiele goederen, daarnaast had hij een groothandel en in de laatste jaren van zijn arbeidzame jaren deed hij vooral in ondergoed.

Het hoeft geen betoog dat veel familieleden de donkere oorlogsjaren met hun jodenvervolgingen niet hebben overleefd; een aantal verwanten stierf in concentratiekampen, zijn vader Riekas werd in 1944 in de Lage Egge benoorden Wierden neergeschoten. Zijn nicht Ina en neven Henk en Sallo emigreerden vrij snel na de oorlog naar Israël.
Jacob was de enige die achterbleef in Vriezenveen. Hij huwde in 1948 Lea Leuiken uit Amsterdam en ze kregen samen drie kinderen, die allemaal naar elders zijn vertrokken: Richard Leendert naar de Randstad, Saskia naar Spanje en Eléon naar Almelo. Medio vorig jaar overleed Lea en met het overlijden van Jacob afgelopen week is een einde gekomen aan ruim twee eeuwen ‘mediene’ in de veenlanden van het ‘Vjenne’. Zijn laatste wens, het herstel van de oude sjoel aan de Almeloseweg om er een passende bestemming aan te geven, heeft hij niet mogen meemaken, maar de Stichting Behoud Synagoge Vriezenveen blijft zich daar in zijn geest voor ijveren.

Source: de Roskam, 4 Feb 2002, Almelo

[16038]

Bron Burgerlijke stand - Huwelijk
Archieflocatie Historisch Centrum Overijssel
Algemeen Toegangnr: 123
Inventarisnr: 03246
Gemeente: Diepenheim
Soort akte: Huwelijksakte
Aktenummer: 4
Datum: 11-04-1866
Bruidegom Johannes de Haas
Leeftijd: 49
Geboorteplaats: Vriezenveen
Bruid Gezina Liefman Muller
Leeftijd: 27
Geboorteplaats: Diepenheim
Vader bruidegom Mozes de Haas
Moeder bruidegom Berendina Meijer
Vader bruid Liefman Samuel Muller
Moeder bruid Aaltjen Paggerag
Nadere informatie beroep Bg.: koopman; beroep vader Bd.: winkelier